Menenjit

Menenjit, beyin zarlarının iltihabıdır. Ender görülen bir durumdur ama çok önemli sorunlara yol açtığından, en küçük bir kuşkuda bile harekete geçilmelidir. Beyin, meninks adı verilen, üç ince zarla örtülüdür. İçteki iki zar arasında beyni koruyup besleyen önemli bir sıvı vardır. Buna, serebrospinal sıvı yani beyin - omurilik sıvısı denir. Meninksler, omuriliği sararak, omurga boyunca aşağıya inerler ve aradaki sıvı beyinle birlikte omuriliği de besler.

Nedenleri
Menenjit, beyin - omurilik sıvısına mikrop girmesiyle oluşur. Mikroplar, beyin zarlarını tahriş eder ve kızarıp, şişmelerine neden olurlar. Mikroplar beyin - omurilik sıvısına kan yoluyla ulaşırlar; kana ise dış dünya ile teması olan yüzeylerden (burun, boğaz gibi) ya da içerideki enfeksiyonlardan (apse gibi) geçerler. Zarlar hava ile temas ederlerse, havadan da mikrop kaparlar.

Bazı durumlarda menenjit daha kolay oluşur. Sözgelimi meninkslerin doğrudan mikrop kapmaları söz konusu olabilir. Bu, kaza sonucu kafatası ve burun kötü kırıklarında ve omurilikleri açıkta kalan, doğuştan spina bifidalı bebeklerde görülebilir. Durum düzeltilmezse, enfeksiyon omurilikten beyne doğru ilerler ve bebek menenjitten ölür. Menenjite yatkınlık yaratan öteki durumlar arasında ise, kan kanseri ya da bazı ilaçlara (kanser tedavisi için kullanılan ilaçlar gibi) bağlı olarak savunma mekanizmasının yani direncin zayıflaması sayılabilir.

Çocuklar bu hastalığa daha çok yakalanırlar; sözgelimi bir yaşın altındaki her 100.000 çocuktan 16'sında menenjit görülmektedir, ama 25 yaşın üstündeki erişkinlerde, 100.000'de 0.3 vakaya rastlanılmaktadır. Hastalığın sıklığı, yaşlılıkta yine artmaktadır.

Belirti
Menenjit, genellikle birkaç saat içinde ortaya çıkar. En önemli belirtisi, şiddetli baş ağrısıdır, ayrıca ışığa bakmakla ortaya çıkan göz ağrısı da olabilir. Hasta kendini kötü hisseder, ateşi vardır ve karanlık bir yerde hareketsiz yatmak ister. Ense sertliği, bulantı ve kusma görülür. Hastada sersemlik olabileceği gibi, aşırı hareketlilik de gözlenebilir. Bebekte belirtiler ateş, kusma, iştahsızlık, huzursuzluk hali ya da havaledir. Doktor, muayene sırasında, genel bulguların yanı sıra, iltihabın meninkslerden kaynaklandığını gösteren özel bulgular da arar. Bu tip bulguların en sık görüleni, beyin ve omurilikteki iltihap nedeniyle oluşan "ense sertliği"dir. Omurilik, bacağın uzatılması ya da bükülmesiyle gerildiğinde de, şiddetli ağrı oluşur. Doktor, göz dibini muayene ederek, göz sinirinin etkilenip etkilenmediğini araştırabilir. Bebekte tanı koymak çok daha zordur ve doktor, tanı koymada yalnızca annenin, bebeğin normal olmadığına ilişkin izlenimine dayanmak zorunda kalabilir. Bebekte ayrıca bıngıldakta kabarıklık ve ense sertliği gibi belirtiler de olabilir.

Menenjitten kuşkulanılan hastalar, hemen hastaneye gitmelidir. Doktorlar basit bir kan tahlili ile göğüs ve kafatası röntgenlerine başvururlar. En önemli inceleme belden su alma, yani lomber ponksiyondur (omuriliği çevreleyen sıvıdan bir miktar örnek alınır). Sıvı genellikle son derece saydamdır, eğer bulanıksa menenjit olasılığını gösterir. Sıvı ayrıca, mikrop olup olmadığının anlaşılması için tahlil edilir.

Tedavi
Çoğu menenjitli hastaya tanı konduktan sonra, zaman yitirmeden yüksek dozda antibiyotik verilmeye başlanır. İlaç genellikle aralıksız, damardan uygulanır. Beyin - omurilik sıvısı bulanıksa, test sonuçları gelmeden tedaviye başlanır. Söz konusu bakteriye göre, kloramfenikol ve penisilin en sık kullanılan antibiyotiklerdir.

Hastaya ayrı bir yerde, özenli bir bakım göstermek gerekir. Rahatlatmak için başka ilaçlar da verilebilir; baş ağrısı için ağrı kesiciler; havale nöbetleri için anti - konvülsanlar ve sakinleştiriciler; kusmaya karşı ilaçlar gibi. Ateş düşene kadar, birkaç gün damardan antibiyotik verilmesi sürdürülür. Bedenin mikroptan arındırıldığından emin olmak için bir süre ağızdan da verilebilirler. Hasta, kısa bir dinlenmeden sonra normal yaşamına dönebilecek duruma gelir.

Menenjitten iyileşme oranı oldukça yüksektir, birkaç hafta içinde hasta sağlığına kavuşur. Ancak yine de menenjit tehlikeli bir hastalıktır; vakaların yüzde 6'sı ölümle, bir bölümü de sakatlıkla ya da kalıcı bozukluklarla sonuçlanır. Sakatlık çok küçük çocuklarda daha sıktır. Sağırlık, zekâ geriliği, spastisite ya da epilepsi (sara) olabilir. Bazen, beyin çevresindeki sıvının dolaşımı engellenir ve çocuğun kafası büyür yani hidrosefali ortaya çıkar. Menenjit geçiren çocuklar, bu sorunlar açısından kontrol edilirler. Hastalığın yinelendiği durumlarda kişiler, kolaylaştırıcı etkenler açısından incelenerek, bir daha menenjit geçirmeleri önlenir. Bütün menenjitlerde, erken tanı, yaşam kurtarıcıdır. Belirtiler görüldüğünde mutlaka doktora gitmek gerekir. Menenjit olasılığında doktor hastayı ileri tetkik ve tedavi için hastaneye yollayacaktır.

Hastalığın, virüslerle ve bakterilerle oluşan iki türü vardır ve bunları ayırt etmek önemlidir. Viral menenjit daha sıktır ve tehlikesi daha azdır. Belirtileri, şiddetli baş ağrısıyla seyreden hafif bir nezle ile daha ağır şikayetler arasında değişir. Antibiyotiğe gerek yoktur, iyi bakım yeterlidir.

En sık görülen tipi, meningokok türü bakterilerin neden olduğu menenjittir. Hastalık bazen yerel salgınlar yapar. İki tipi vardır. Birincisi çok tehlikelidir. Aniden başlar, baş ağrısı, şok ve bütün bedende çürüğe benzer morluklar olur. Kısa zamanda ölümle sonuçlanabilir (bazen 12 saat içinde) bu nedenle acil tedavi çok önemlidir.

İkinci ve daha sık görülen tipi 1 - 2 gün nezleye benzer belirtiler verdikten sonra ortaya çıkan şiddetli baş ağrısı, kusma ve döküntü biçimindedir. Tanı belden, beyin - omurilik sıvısının alınması ve mikropların görülmesiyle konur. Genellikle penisilin uygulanır ve iyileşme şansı yüksektir. Meningokok menenjiti bulaşıcıdır ve hastayla teması olanların antibiyotikle korunmasını gerektirir.

Pnömokok menenjiti 45 yaşın üstündekilerde daha sıktır. Tehlikelidir ve yüzde 25 hastada kalıcı hasar oluşturur. Fazla bulaşıcı değildir, salgın görülmez, koruyucu tedaviye gerek yoktur.

Hemofilus influenza menenjiti, 4 yaşın altındaki çocuklarda olur. Öteki bakteriyel menenjitlere benzer ancak ayırıcı tanı konmalıdır çünkü penisiline yanıt vermez, başka antibiyotiklerin kullanılması gerekir.

Tüberküloz (verem) menenjiti, ender görülen önemli bir menenjit türüdür. Özellikle, beslenme yetersizliği olan bebekleri ve erişkinleri etkiler. Belirtiler çok belirsiz olabilir ve hasta kendini kötü hissedinceye kadar birkaç hafta geçer. Tanı yine beyin omurilik sıvısının incelenmesiyle konur ve tedavisi uzun süreli (1 yıl) antibiyotik uygulamaktır.